Í løtuni eru filmsfólk í Føroyum her upptøkur til filmin um Verdandi skulu upptakast.

Í dag eru tey í Tjørnuvík og úti á Reyni Í Havn.

Tá formaðurin í Føroya Fiskimannafelag, Jan Højgaard, herfyri bleiv spurgdur, um films -og upptøkufólkini kundi brúka hølini hjá felagnum, sum klædnagoymslu og skiftingarrúm, undir upptøkunum, var leyst og ligugt.

Jan Højgaard sigur, sjálvandi vilja vit leggja hølir til. Vit eru sera fegin, at fólk vilja leggja orku í at varveita søguna, um okkara fiskivinnu, eisini hesa um Verdandi sum fórt í 1944.

Vit fara at veita teimum alla ta tænastu so leingi tey halda til her í húsinum, leggur Jan Højgaard aftrat.  

Tað er Thurid Samro sum hevur samskipanina um hendi, nú tey halda til á Fiskimannafelagnum.

1944: „VERDANDI“ HVARV VIÐ 15 MONNUM

Óli Jacobsen, fyrr. formaður í Føroya Fiskimannafelag skrivaði um hendingina - her er eitt stutt brot úr bókini

Eitt av teimum mongu skipunum, sum fórst undir krígnum, var „Verdandi“ hjá Símuni á Høgabóli í Saltangará „Verdandi“ var eitt av teimum mongu skipunum, sum hvurvu undir krígnum, og sum tí eingin kann siga nakað vist um. Í bókum, sum eru skrivaðar um 2. heimsbardaga, verður hildið, at „Verdandi“ fórst av krígsávum, men hetta er óvist.

Í 2007 hevði eg eina røð í Miðvikuni í Sosialinum við Tórhall Andreasen á Argjum, har hann greiddi frá sínum sjólívi. Tórhallur er ein av teimum brøðrunum av Oyrabakka, sum gjørdust kendir sjógarpar. Tórhallur var tann seinasti, sum sá manningina á „Verdandi“. Saman við hansara frásøgn eru onnur íkøst, sum kunnu gera hesa søgu so fullfíggjaða sum gjørligt. Ein skrivlig kelda er óalmenna Høgabólssøgan, sum Sverri Joensen, abba sonur Símun á Høgabóli, hevur skrivað. Skipini á Høgabóli Sverri skrivar, at tá ið kríggið kom, fóru øll tey trý skipini á Høgabóli at sigla við ísfiski til Bretlands. Tey sigldu bæði vetur og summar.

Í 1941 fóru „Lizzie“ og „Galathea“ á land úti á Skerum í eini ræðuligari ódn. „William Martin“, sum reiðarafelagið á Høgabóli reiddi út í mong ár, fór á land úti í Rókini og sakk. „Galathea“, ið fekk størsta skaðan, var til um vælingar í næstan eitt ár. Øll stýriborðssíðan var brotin.

Tryggingin gav hana upp sum vrak.

Men av tí, at ov fá skip vóru, læt Símun hana gera aftur á Tórshavnar Skipasmiðju. Tá ið hon var umvæld og skuldi verða flotað, vildi so illa til, at vognurin, sum hon stóð á, brotnaði, og hon datt niður á bakborðssíðu. Hon brotnaði so illa, at eisini hon mátti verða endurnýggjað øll, sum hon var.

Skipini á Høgabóli gjørdu til samans 55 túrar til Bretlands. Tey seldu fyri 140.709 pund til samans. Tað vóru 3,1 milliónir krónur tá. Í nútíðar krónum ein rimmar upphædd. „Verdandi“ fórst helst av veðri Tá ið kríggið leið at enda, fóru føroyingarnir sjálvir at fiska við sluppunum, og tað var eisini gjørt við skipunum á Høgabóli. Hetta gjørdi eisini, at mann ingin gjørdist størri. Við „Verdandi“ vóru 13 mans. Tá ið fiskur varð keyptur, vóru teir bara sjey.

Í oktober 1944 lógu nógv føroysk skip inni á Siglufjørðinum og krokaðu, tí veðrið var so ringt. „Galathea“ og „Verdandi“, sum báðar vóru farnar at royna við línu, lógu eisini inni. Túrurin hjá „Galatheu“ var um at vera av. Men „Verdandi“ var júst byrjað túr, og hon hevði bara havt einar tvær ella tríggjar setur. Av tí, at illveðrið vardi so leingi, og fiskurin var farin at eldast, varð gjørt av, at fiskur in umborð á „Verdandi“ skuldi verða skipaður umborð á „Galatheu“, sum 349 so skuldi fara til Bretlands við honum. „Verdandi“ skuldi so fara til Akranes, norðan fyri Reykjavík, at keypa fisk upp í lastina. So ein seinnapart var ein skái. „Galathea“ slapp út og kom til Bretlands í øllum góðum. Dagin eftir var veðrið batnað nakað, men illveður var enn. Tá fór „Verdandi“ av Siglufirði, men hon kom ongantíð vegin fram. Var á møti saman við mannningi Tórhallur greiddi frá: „Tá ið „Verdandi“ fórst í 1944, var eg á Siglufjørðinum.

Eg minnist, at eg hevði verið á møti kvøldið fyri, sum teir fóru av Siglufjørðinum. Teir, sum høvdu møtið, vóru Óli, skiparin á „Verdandi“, og Tummas farbróðir, sum arbeiddi á bedingini í býnum. Møtið var hildið í einum lítlum sali á Siglufjørðinum. Øll manningin á „Verdandi“ var har.

Tað vóru eisini fleiri teirra, sum vitnaðu. Tað vóru ongar rutur til Føroya tá. Tí vóru eisini tveir ferðamenn umborð, sum høvdu biðið um at sleppa heim við. Eg minnist Martin Egholm. Jakku, beiggi Óla, hevði verið kokkur, men var blivin sjúkur. Martin hevði verið á elverkinum har uppi og arbeitt. Hann varð so kokkur heim. Jakku var eisini umborð. Tórhallur Andreasen var tann seinasti, sum sá manningina á „Verdandi“.

Eg var tann seinasti, sum sá manningina Eg plagdi ofta at vera umborð hjá teimum. Nú fáa teir møguleika at fara á Akranes at fáa fisk. Har kundu teir fáa 40 tons. Tað er langt av Siglufjørð inum á Akranes, og farast skuldi vestureftir tvørtur um Vestfjarðirnar, sum er tiltikið pláss fyri veður. Eg fylgdi teimum út á oljukaiina, tá ið teir fóru avstað. Teir fóru so, og barometrið var í botni. Kl. 10 um kvøldið brendi hann á við kavaroki. Tað vardi átta samfullar dagar. Einki hoyrdist aftur frá „Verdandi“. Teir vóru 15 mans við. Tað var grúiligt. Óli í Búrstovu var av Oyrarbakka. Tað sama vóru Petur og Olaf. Eg kendi teir flestu av monnunum.

Agenturin í Akranesi visti, at teir vóru á veg. Tá ið skipið ikki kom fram tann dagin, teir væntaðu tað, og tað heldur ikki frættist frá teimum teir næstu dagarnar, gjørdist órógvin størri og størri. Tað varð leitað bæði við flogførum og skipum uttan úrslit, og ein dagin frættist í útvarpinum, at færeyska skútan var gingin burtur.

Teir eru helst farnir í Húnaflógvanum. Menn høvdu ánilsi Sum so ofta er hent við øðrum vanlukkum, so eru eisini frásagnir um, at menn høvdu ófrættakend ánilsi í sambandi við „Verdandi“.

Í bókini „Á Høgabóli“ greiðir Sverri Joensen frá, at Jóhannes Sólheim á Glyvrum hevði leingi verið kokkur við „Verdandi“, og hann skuldi eisini fara henda túrin. Tann morgunin, sum teir skuldu fara avstað, kom Sólheim, sum hann vanliga var nevndur, umborð við klæðsekkinum. Men komin niður í lugarið fær hann eina óhugnaliga kenslu. Tað var, sum ein rødd segði við seg, at hann mátti ikki fara við. Kenslan bleiv so sterk, at hann fór til skiparan og segði við hann, at hann kom ikki við.

Eingin fataði hetta rættiliga, tí hetta líktist als ikki Sólheim. Hann var kendur sum ein álitismaður í allar mátar og sum ein maður, ið plagdi at halda sítt orð. Men her batti einki. Hann fór til hús aftur við klæðsekkinum. Skipið lá nú við ongum kokki, so teir máttu fáa ein nýggjan kokk sum skjótast. Símun, reiðarin, og Óli í Búrstovu, skiparin, vóru báðir aftur hjá Sólheim og tosaðu við hann, men hann var ikki til at vika. Óli tosaði so við beiggja sín Jakku, sum tá búði í Saltangará, um at koma við. Hann hevði ikki so góðan hug at fara, tí hann var í ferð við at flyta til Fuglafjarðar, har hann hevði bygt nýggj hús. Men fyri at hjálpa teimum úr hesi teirra støðu, so játtaði hann og fór við.

Eftir hann sat konan við níggju børnum. Tað yngsta var ikki føtt. Marna, dóttir Sólheim, segði, at hon týðiliga mintist tann dagin, „Verdandi“ fór avstað sína seinastu ferð. „Verdandi“ fór siglandi yvir móti Saltnesi, og áðr enn hon fór aftur undir, fór hon at rúka so illa, at skipið hvarv í roykinum. Tað seinasta, tey sóu til hennara, var eitt svart roykskýggj. Tað gav teimum eina óhugnaliga ófrættakenslu. Eisini varð sagt frá, at áðrenn „Verdandi“ fór út av Siglufjørðinum, hevði bestimaðurin, Jens Knudsen í Saltangará, Jens á Vollanum nevndur, fingið sær ein blund. Stutt áðrenn farið var, kemur hann upp úr kahúttini. So sigur ein maður av einum øðrum skipi skemtandi við hann: „Tað er ikki lukkuligt, sum tú fekk tað gott, soleiðis at kunna liggja og sova dagarnar burtur.“ „Tú skalt 351 ikki øvunda mær hesa stuttu frívaktina, tí at eg fái onga aftur her í verðini,“ svaraði Jens álvarsamur. Skiparin á „Galatheu“, Nickel, greiðir eisini frá, at tá ið teir koma niður ímóti Hetlandi, droymdi hann skiparan á „Verdandi“, Óla í Búrstovu. Í dreymi num sigur Nickel við Óla: „Á Jesus, hvussu bóru tit tykkum at?“ Óli svar aði: „Vit sigldu á Reykjanesboðarnar tann 8. oktober klokkan hálvgum fýra um morgunin.“ Tá vaknaði hann. Reykjanesboðarnir eru teir boðar, sum liggja uppi í Húnaflógvanum, og eftir tíðini kundi væl verið, at hon var komin hagar náttina 8. oktober.

Seldi føroysku klæðini áðrenn hann fór avstað

Sjálvur havi eg hoyrt eina aðra frásøgn, sum ber á sama borð. Keldan er Petra Samuelsen úr Havn. Hon var dóttir Julionnu og Johan Salomon Gregersen í Syðrugøtu. Ein, sum fórst við „Verdandi“, var Oliver Mikkelsen. Hann var ættaður av Lækjuni í Syðrugøtu, men vaks upp Fyri oman Oyruna saman við Petru. Oliver var farin til Íslands at arbeiða á landi. Áðrenn hann fór avstað, hendi nakað sjáldsamt. Hann kom til Havnar og fór inn til Petru. Hon sær, at hann hevði eitt kuffert við sær. Oliver fór í býin og kom aftur við ongum kufferti. Petra fær einki at vita, men seinni fær hon snevilin av, at Oliver hevði verið á Heimavirkinum og selt síni føroysku klæði.

Hetta var heilt sjáldsamt, tí hetta vóru klæði, sum konufólkini í húsinum, har hann vaks upp, høvdu gjørt hon um. Og at fara at selja síni føroysku klæði var sera óvanligt, næstan óhugsandi. Føroysk klæði høvdu fólk fyri lívið. Hann kann hava havt okkurt ánilsi. Oliver fer so avstað, og hann skal koma heim við einum øðrum skipi enn „Verdandi“. Tað kann hava verið „Galatheu“.

Men av eini orsøk ella aðrari verður hann ov seinur til hetta skip. Men hann er so „heppin“, at „Verdandi“ liggur har, og hann sleppur við teimum. Simona gjørdist einkja, tá ið „Verdandi“ fórst Her skal verða greitt frá eini av lagnunum í sambandi við „Verdandi“, og er hetta Simona og Sámal Petersen úr Ritu vík. Naena Danielsen, f. Mikkelsen, ættað úr Syðrugøtu, er kelda til henda part in. Fyrsta minnið hjá henni stavar frá eini missiónsviku í Gøtu, sum júst var byrj að. Tað var illfýsið, og tað var ikki nógv fólk á møti

Øll søgan stendur at legsa NIÐAST í hesi leinkjuni untitled

Úr skipasøguni verður sagt, at hin 16. september 1944 fór Verdandi seinastu ferð sína til Íslands. Roynt varð við línu á Norðurlandinum.

Tað hevði verið vánaligt veður har á leiðini hetta heystið, og striltið gekst at fáa so frætt, at tað loysti seg at fara til Aberdeen at selja. 26. oktober kl. 13.00, fór skipið av Siglufirði til Reykjavíkar, og var ætlanin at keypa so mikið av fiski, sum restaði í fulla last.

Á Siglufirði vóru tveir mans komnir umborð sum ferðafólk. Hesir báðir, sum høvdu arbeitt í Íslandi, ætlaðu sær at fáa fart úr Reykjavík til Føroya. Men Verdandi kom ongantíð fram.

Verdandi varð bygd í Yarmouth í Bretlandi í 1884. Motorurin var ein 47 hk Skandia við einum sylindara. Símun á Høgabóli átti Verdandi, tá hon fórst.